STRUTYŃSKI-zdania złożone.doc

STRUTYŃSKI

SKŁADNIA

ZDANIA ZŁOŻONE

WYPOWIEDZENIA PODRZĘDNIE ZŁOŻONE

1.       Podmiotowe – zastępuje lub uzupełnia podmiot wypowiedzenia nadrzędnego; odpowiada na pytania KTO, CO? Może być:

1. 1. zdaniem
   2. 1. spójnikowym
      2. względnym
      3. bezspójnikowym
   3. równoważnikiem zdania
   4. 1. spójnikowym
      2. względnym
      3. bezspójnikowym

Łączy się najczęściej z nadrzędnym za pomocą:

·         spójników: że, żeby, iż, iżby, aby, by, ażeby, jakoby, jakby

·         zaimków względnych: co, kto, ktokolwiek, czyj

2.       Orzecznikowe – zastępuje lub uzupełnia orzecznik wypowiedzenia nadrzędnego; odpowiada na pytania JAKI JEST, KIM JEST, CZYM JEST?. Może mim być zdanie i równoważnik zdania (j. w.)

Wskaźniki zespolenia:

·         spójniki: że, żeby, aby, iż, iżby

·         zaimki względne: co, kto, jaki, który

3.       Przydawkowe – zastępuje lub uzupełnia przydawkę wypowiedzenia nadrzędnego, określając występujący w nim rzeczownik; odpowiada na pytania JAKI, KTÓRY, ILE, CZYJ?. Wyrazowe wskaźniki:

·         spójniki: że, iż, iżby, żeby, aż, aby, gdzie, ile, jak

·         zaimki względne: który, jaki, co

4.       Dopełnieniowe – zastępuje lub uzupełnia dopełnienie wypowiedzenia nadrzędnego, określając czasownik w nim występujący; odpowiada na pytania przypadków zależnych (wszystkie poza mianownikiem). Wyrazowe wskaźniki:

·         spójniki: że, żeby, aby, czy, by, ażeby, iż, iżby, jak, jeżeli

·         zaimki względne: kto, co, to, ten, cokolwiek, który

5.       Okolicznikowe – zastępuje lub uzupełnia okolicznik  wypowiedzenia nadrzędnego; określa występujący w nim czasownik; odpowiada na pytania takie, jak okolicznik.

1. 1. okolicznikowe miejsca – gdzie, skąd, dokąd, którędy?
   2. okolicznikowe czasu – kiedy, odkąd, do jakiego czasu, dopóki, jak długo?
   3. okolicznikowe sposobu – jak, w jaki sposób, jakim sposobem?
   4. okolicznikowe przyczyny – dlaczego, z jakiego powodu, z jakiej przyczyny?
   5. okolicznikowe celu – po co, na co, w jakim celu?
   6. okolicznikowe stopnia lub miary – jak, jak bardzo, jak daleko, jak długo, o ile?
   7. okolicznikowe przyzwolenia – mimo co?
   8. okolicznikowe warunku – pod jakim warunkiem?
   9. okolicznikowe skutku – występuje rzadko.

WYPOWIEDZENIA WSPÓŁRZĘDNIE ZŁOŻONE

1.       Łączne – spójnikowe i bezspójnikowe.

Wskaźniki zespolenia: i, a, oraz, ani, ni, to, nie tylko, lecz także, zarazem, też, także.

2.       Rozłączne.

Wskaźniki zespolenia: albo, lub, bądź, czy, już to – już to, już też, bądź to, bądź też, to – to.

3.       Przeciwstawne.

Wskaźniki zespolenia: ale, lecz, a, jednak, jednakże, mimo to, owszem, tylko, tylko że, natomiast, wszakże, jedynie, raczej, przecież, tymczasem, zaś, atoli.

4.       Wynikowe.

Wskaźniki zespolenia: więc, a więc, toteż, dlatego, to, i, a, zatem, przeto, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, stąd.

5.       Włączne – synonimiczne.

Wskaźniki zespolenia: czyli, to jest,, to znaczy, inaczej, innymi słowy, słowem.

IMIESŁOWOWY RÓWNOWAŻNIK ZDANIA – konstrukcja, której ośrodek stanowi imiesłów przysłówkowy współczesny lub uprzedni wraz z zależnymi od niego składnikami. Najczęściej pełni funkcję podrzędnego wypowiedzenia okolicznikowego czasu lub przyczyny, ale może zastępować także inne wypowiedzenia.

Rodzaje takich równoważników:

1.       Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego okolicznikowego:

1. 1. czasu,
   2. przyczyny,
   3. sposobu,
   4. warunku,
   5. przyzwolenia.

2.       Imiesłowowy równoważnik zdania współrzędnego:

1. 1. łącznego,
   2. przeciwstawnego.