Geologia dynamiczna – procesy endogeniczne (zachodzące wewnątrz skorupy ziemskiej)
PROCESY GEOLOGICZNE - zespół procesów fizycznych i chemicznych prowadzących do zmian powierzchni Ziemi i skorupy ziemskiej, które zachodzą:
- na powierzchni skorupy ziemskiej
- we wnętrzu Ziemi
- w górnym płaszczu
Przyczyna procesów geologicznych – Energia:
· Z wnętrza Ziemi (ciepło Ziemi; pozostałość po pierwszym stadium planety; rozpad promieniotwórczy pierwiastków)
· Z zewnątrz (promienie słoneczne)
· Siła grawitacji
Podział procesów geologicznych
↙ ↘
Ze względu na źródło energii Ze względu na skutek
↙ ↘ ↙ ↘
Procesy Procesy Niszczące Budujące
Endogeniczne Egzogeniczne
Procesy egzogeniczne – oddziaływanie energii słonecznej;
- oddziaływanie sił grawitacyjnych (między Ziemią, Księżycem i Słońcem)
Procesy egzogeniczne
↙ ↓ ↓ ↘
Wietrzenie Erozja Sedymentacja Powierzchniowe ruchy masowe
WIETRZENIE rozpad mechaniczny (klimat zimny, suchy) i rozpad chemiczny klimat gorący, wilgotny) pod wpływem nasłonecznienia, oddziaływania wód gruntowych, oddziaływania światła organicznego.
Wietrzenie chemiczne
↙ ↓ ↘
Hydratacja Oksydacja Redukcja = dezoksydacja
(przyłączanie cząsteczek wody) (przył. cząst. tlenu)
Hematyt -> 2Fe2O3 + nH2O à 2Fe2O3 ˑnH2O limonit
Produkty wietrzenia:
- eluwium (residuum zwietrzelinowe)
- gołoborze
- piarg
- lateryt (glina zwietrzelinowa o barwie czerwonej) boksyt = kopalny lateryt
Geologiczna działalność wiatru
· Deflacja (wywiewanie)
· Transport
· Akumulacja
· Korazja
Transport eoliczny:
ü Suspensja (unoszenie)
ü Pełzanie (wleczenie)
ü Saltacja (ruch skokowy)
Korazja – niszczenie powierzchni skalnych przez materiał niesiony przez wiatr (tak powstają grzyby skalne)
Akumulacja eoliczna (powstawanie wydm, lessów) – drobny materiał wywiewany z:
-pustyń
-obszarów wulkanicznych
-z przedpola lodowca
Działalność wód płynących
Procesy fluwialne:
-erozyjne
-transportowe
-akumulacyjne
Całość materiału transportowanego przez rzekę:
- denne (po dnie)
- zawiesinowe
- solucyjne (rozpuszczone w wodzie)
Ruch wody w rzece:
· Laminarny – ruch równoległych do siebie warstewek
· Turbulentny – cyrkularne ruchy
Erozja rzeczna:
· Wgłębna (górny bieg rzeki)
· Boczna (środkowy i dolny bieg)
· Wsteczna (dolny bieg)
Terasy rzeczne:
· Akumulacyjna
· Erozyjna
· Akumulacyjno – erozyjna
Kaptaż – przechwycenie rzeki – b. rzadkie zjawisko
Bruk rzeczny – grubookruchowy materiał akumulowany na dnie rzeki
Klasyfikacja dolin rzecznych;
-konsekwentna
-obsekwentna
-subsekwentna
EROZJA rozpad mechaniczny i chemiczny pod wpływem wody, wiatrów, lodowców.
POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE przemieszczanie mas skalnych i zwietrzeliny skalnej w dół stoku w wyniku działania sił ciężkości.
Klasyfikacja ruchów masowych (w zależności od sposobu i prędkości przemieszczania materiału):
-osiadanie
-spełzywanie
-osuwanie
-staczanie
-obrywanie
Rodzaje osuwisk
- morfologia terenu
- skład materiału
- stosunek do przebiegu struktur
Elementy osuwiska:
I Etap – szczeliny inicjalne
II Etap – nisza osuwiskowa
-rynna osuwiskowa
-język (jęzor osuwiskowy)
SEDYMENTACJA gromadzenie się osadów wskutek: osiadania materiału okruchowego i materii organicznej, działalności organizmów, wytrącania z roztworów wodnych.
DENUDACJA wietrzenie + erozja + powierzchniowe ruchy masowe
Procesy endogeniczne
Magmatyzm Diastrofizm Metamorfizm
Magmatyzm: procesy prowadzące do powstania skał magmowych na powierzchni i we wnętrzu Ziemi
Diastrofizm: procesy prowadzące do deformacji skorupy ziemskiej
Metamorfizm: procesy powodujące przeobrażenie skał poddawanych oddziaływaniu wysokiej temperatury i ciśnienia;
Magmatyzm = plutonizm + wulkanizm
Plutonizm jest związany z przemieszczaniem i zastyganiem magmy wewnątrz skorupy ziemskiej.
Wulkanizm jest związany z zastyganiem lawy na powierzchni Ziemi.
Magma – ciekły stop skalny w głębi skorupy ziemskiej, śr temp 700 - 900°C, max 1150°C
Skład chemiczny magmy:
ü Krzemionka SiO2
ü Tlenki Al, Fe, Mg, Ca, K, Na
ü Krzemiany, glinokrzemiany Si, Al, Fe, Mg, Ca, K, Na
Minerały główne skał magmowych: kwarc, skalenie (ortoklaz, plagioklazy), miki (biotyt, muskowit), pirokseny, amfibole, oliwiny.
↗ granitowa (zasobna w krzemionkę)
Magma ↘
Bazaltowa (uboga w krzemionkę)
Krystalizacja magmy:
DYFERENCJACJA (grawitacyjna) – różnicowanie się płynnej magmy w ognisku magmowym w zależności od gęstości pod wpływem siły grawitacji (najpierw ciężkie składniki gromadzone w spągowych częściach zbiornika (Fe, Ca), składniki lżejsze w stropowych częściach (Na, K, SiO2))
KRYSTALIZACJA FRAKCJONALNA – wykrystalizowane skały w partiach spągowych mają charakter zasadowy (perydotyt, gabro), w stropowych – kwaśny; powstawanie kryształów wskutek obniżenia temp. (szereg krystalizacji minerałów)
SZEREG KRYSTALIZACJI MINERAŁÓW
1. Oliwiny spąg
2. Pirokseny
3. Pirokseny i Plagioklazy
4. Plagioklazy strop
5. Ortoklaz
6. Kwarc
Podział składników magmy:
- minerały automorficzne – składniki charakteryzujące się wysoką temperaturą krystalizacji (krystalizują pierwsze); ściany kryształów charakterystyczne dla własnych postaci krystalograficznych
- minerały ksenomorficzne – składniki o najniższej temperaturze krystalizacji (krystalizują ostatnie); o ścianach kryształów niezgodnych z własną postacią krystalograficzną
Plutonizm
Intruzje magmowe – powstają w wyniku zastygania magmy która wdarła się w skorupę ziemską
↓ ↘
Zgodne Niezgodne (przecinające powierzchnie strukturalne skał otaczających)
Sill Dajka
Lakkolit Pień (żyła kominowa)
Lopolit Komin wulkaniczny
Batolit
Skały
Magmowe Osadowe Metamorficzne
Głębinowe Wylewne
Erupcja:
· Centralna (punktowa => krater)
· Liniowa (linearna => szczeliny)
· Powierzchniowa (arealna)
KALDERA – zagłębienie wulkaniczne powstałe po wybuchu wulkanu
Klasyfikacje wulkanów:
1. Zależne od produktów erupcji
2. Zależne od przebiegu erupcji
3. Ze względu na aktywność
Ad1.
· Lawowe - efuzywne (tarczowe [lawa zasadowa- płynna] i kopułowe [lawa kwaśna – lepka])
· Eksplozywne (wyrzucają tylko materiał piroklastyczny)
· Stratowulkany
Ad3.
· Czynne (Etna, Wezuwiusz, Stromboli, Hekla)
· Drzemiące (Fuji)
· Wygasłe (Aconcagua, Kilimandżaro)
Produkty erupcji: lawa, gazy, utwory piroklastyczne (bomby wulkaniczne, scoria, lapille, popioły wulkaniczne, piaski => tufy i tufity, pumeks)
Rozmieszczenie wulkanów na kuli ziemskiej związane jest z:
- budową geologiczną
- procesami diastroficznymi
- granicami płyt litosfery
Strefy wulkaniczne;
- Ognisty Pierścień Pacyfiku
- młode pasma górskie
- Wielki Rów Wschodnioafrykański
Zjawiska postwulkaniczne:
Ekshalacje (wyziewy gazów)
· Fumarole 200- 800°C
· Solfatary 100- 200°C
· Mofety < 100°C
Gejzery – woda podziemna ogrzana ciepłem pochodzenia wulkanicznego; gwałtowne wyrzucenie wody i słupa pary wodnej.
Złoża pochodzenia magmowego:
- w szczytowych partiach batolitu
- w szczelinach skalnych
Skały magmowe w Polsce
Kwaśne Kwaśne Obojętne Głębinowe Obojętne Wylewne
Głębinowe Wylewne sjenit, gabro bazalt, andezyt, metafir
Granity, granitoidy Porfiry
LODOWCE wolno płynące masy nagromadzonego lodu
Lokalizacja: górna granica wiecznego śniegu; grubość pokrywy śniegu >30m
Pole firnowe – miejsce, gdzie gromadzi się śnieg przekształcający się w lód
Stadia przechodzenia śniegu w lód:
· Śnieg <85 kg/m3
...
jadzika16