Prawo finansowe
Na egzamin wyklady + ćwiczenia
Literatura:
Elżbieta Chojna-Duch „podstawy finansów publicznych i prawa finansowego” Wawa 2010
Zbigniew Ofiarski „Prawo finansowe” Wawa 2010
Red. Eugenia Fojcik – Mastalska, Rysiek Mastalski „prawo finansowe” Wawa 2011
Red. „prawo finansów publicznych” Bogusław Brzeziński Toruń 2010
Teresa Dębowska- Romanowska „Prawo finansowe część konstytucyjna wraz z częścią ogólną” Wawa 2010
Egzamin – pisemny, materia dotyczaca trzech roznych zagadnień: częśc ogolna finansow publicznych i prawa finansowego; gospodarka finansowa panstwa i samorządu terytorialnego; prawo podatkowe. Opisówka! Tylko materia wykładowa.
Zerówka jest możliwa.
Na ćwiczeniach będą akty prawne.
4.10.2011
Termin finanse jest używany współcześnie powszechnie, także termin finanse publiczne np. w dyskusjach i debatach.
Termin finanse wywodzi się jak większość słów współczesnego języka polskiego, ze średniowiecznej łaciny. Od czasownika finire. W pewnym okresie czasu, powstało z tego finatio, ów termin oznaczał początkowo spór o należność pieniężną, ale z czasem zaczął oznaczać należność pieniężną orzeczoną w wyroku kończącym ten spór. Pod koniec średniowiecza termin financia oznaczał już powszechnie operacje pieniężne. Początkowo były to operacje nie uczciwe, głównie lichwiarskie, ale z czasem stracił on to pejoratywne znaczenie. Współcześnie termin finanse łączy się powszechnie z operacjami pieniężnymi. Nie ma finansów bez pieniądza. Łączy się ów termin ze stosunkami ekonomicznymi o charakterze pieniężnym. W grę wchodzi zarówno pieniądz w postaci gotówkowej (w bilonie, pieniądzu papierowym), jak i w postaci bezgotówkowej, w postaci zapisów na rachunkach bankowych. Operacje gotówkowe osiągają współcześnie ogromne rozmiary. Nie wszystkie operacje pieniężne są jednak zaliczane do finansów publicznych, do finansów w ogóle. Bierze się pod uwagę te operacje, w których pieniądz mówiąc obrazowo, jest w ruchu, przepływa od jednych podmiotów do drugich. Nie zalicza się zatem do finansów tych zjawisk, w których pieniądz występuje w roli statycznej, pełni np. funkcję miernika wartości, tak jest wówczas gdy pieniądz służy ustalaniu wartości pewnych dóbr bo pieniądz nie przepływa od jednych podmiotów do innych.
Termin finanse obejmuje przede wszystkim dwa rodzaje podstawowych czynności. Po pierwsze jest to pozyskiwanie środków pieniężnych, często zbyt wąsko sprowadzane do gromadzenia dochodów. Po drugie są to czynności podziału zgromadzonych środków pieniężnych, ich rozdysponowanie lub kierowanie na różne potrzeby. Czasami zawęża się te czynności do dokonywania wydatków. Owym dwóm rodzajom podstawowych czynności towarzyszy także wiele innych jak np. organizowanie poboru środków, planowanie tego poboru i rozdysponowanie tych środków, czy kontrola tych procesów. Ogół tych czynności określa się często mianem działalności finansowej, albo gospodarki finansowej.
Działalność finansową prowadzą bardzo różne podmioty np. używając terminologii języka prawniczego, osoby fizyczne. Każdy człowiek pozyskuje z różnych źródeł środki pieniężne i przeznacza na swoje potrzeby. Działalność finansową prowadzą także rozmaite podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą. Będą to bardzo różne podmioty spółki różnego rodzaju posiadające osobowość prawną, spółki udziałowe, partnerskie, cywilne,jawne. Mogą to być osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, społeczną, tzw. Organizacje non-profit. Partie polityczne, związki zawodowe itd.Działalność finansową prowadzą także różne podmioty publiczne, a więc podmioty sprawujące władzę. Owymi podmiotami publicznymi są:
1.Państwo-główny związek publiczno-prawny, posiadający władzę. Państwo czasami przekazuje część swoich uprawnień władczych innym podmiotom publicznym, samorządom terytorialnym.
2.Organizacje międzynarodowe-główne znaczenie ma współcześnie działalność finansowa państwa. To ona osiąga ogromne rozmiary. Przeznacza te środki za pomocą własnego budżetu ale nie tylko na finansowanie zadań uznanych na danym etapie za państwowy.
Jeśli państwo jest państwem związkowym to wyróżniamy działalność finansową federacji i działalność finansową państw wchodzących w skład tej federacji.
Drugim podmiotem o mniejszym zakresie działalności finansowej jest samorząd terytorialny.Jest on wyposażany niektóre dochody podatkowe oraz otrzymuje rozmaite środki od państwa w formie dotacji bądź subwencji. Przeznacza je głównie na finansowanie różnych zadań lokalnych samorządowych. Najwęższy zakres posiadają finanse organizacji międzynarodowych.Ich dochody płyną głównie ze składek państw członkowskich i są przeznaczane na finansowanie zadań tych organizacji.(UE,ONZ)
Finanse publiczne oznaczają zatem działalność finansową podmiotów publicznych, a więc państwa, samorządu terytorialnego i organizacji międzynarodowych.
Finanse publiczne można zatem określić jako działalność państwa, samorządu terytorialnego i organizacji międzynarodowych polegającą na pozyskiwaniu środków pieniężnych ich rozdysponowywaniu oraz na wykonywaniu rozmaitych czynności towarzyszących tym operacjom, takich jak:
-planowanie tych procesów
-organizowanie
-kontrolowanie
-monitorowanie itp.
Termin finanse publiczne jest w doktrynie definiowany bardzo niejednorodnie. Jego znaczenie nie zostało jeszcze precyzyjnie określone.
Formy i metody posługiwania się pieniądzem na cele publiczne-finanse publiczne.
Definicję finansów publicznych znajdujemy także w ustawie o finansach publicznych z 2009 roku. Art.3 tej ustawy stanowi finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem. Uf przepis jest ściśle związany z art.216 ust.1 konstytucji, który stanowi środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. W tym ostatnim konstytucyjnym przepisie podkreśla się dwojaki rodzaj czynności:
W art.3 ustawy o finansach publicznych ustawodawca dodatkowo wylicza rozmaite czynności będące procesami zaliczanymi do finansów publicznych.Owo wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego. Są to :
ü gromadzenie dowodów i przychodów publicznych,
ü wydatkowanie środków publicznych,
ü finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa(na pokrycie długu publicznego),
ü zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne-zobowiązania polegająca na zaciąganiu DŁUGU PUBLICZNEGO,
ü zarządzanie środkami publicznymi:zarządzanie, koordynowanie,organizowanie, kontrolowanie
ü zarządzanie długiem publicznym
ü rozliczenia z budżetem UE- składka wnoszona do budżetu UE i rozliczanie wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE.
Współcześnie obok terminu finanse publiczne pojawia się niekiedy choć bardzo rzadko termin skarbowość bądź termin gospodarka skarbowa. To dawne pojęcie stosowane szeroko w pierwszej i drugiej RP jest ono dawnym odpowiednikiem współczesnego terminu finanse publiczne. To pojęcie miało jednak szerszy zakres. Oznaczało nie tylko gospodarkę pieniężną państwa ale także jego gospodarkę naturalną. To pojęcie było ściśle związane z terminem skarb państwa.
Jurydycznym(prawnym) odpowiednikiem skarbowości był termin prawo skarbowe.W czasach współczesnych obserwujemy jeszcze pewne nawiązania do dawnej terminologii. Np. urzędy skarbowe i izby skarbowe .Mamy Kodeks Karny Skarbowy. Finanse publiczne różnią się bardzo od finansów prywatnych. Można wskazać kilka cech charakterystycznych dla finansów publicznych.
Finanse prywatne są zawsze zdecentralizowane.
11.10.2011
Funkcje finansów publicznych:
Funkcje finansów publicznych to inaczej skutki jakie wywołuje publiczna działalność finansowa. Są to efekty działania finansów publicznych. Są one związane z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokajania. Ludzie mają różne potrzeby. Owe potrzeby można podzielić na dwie grupy:
Podmioty publiczne nie prowadzą działalności gospodarczej. Nie działają w celu osiągnięcia zysku, nie tworzą wartości materialnych, a zaspakajanie potrzeb zbiorowych i niektórych potrzeb indywidualnych wymaga ogromnych środków pieniężnych. Te środki muszą być przejęte od innych podmiotów. W teorii finansów publicznych nie ma zgody co do katalogu funkcji jakie pełnią finanse publiczne. Dość często przyjmuje się jednak , że można wskazać cztery różne funkcje:
2. funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) – jest związana z systemem transferów środków pieniężnych. Najpierw następują transfery środków pieniężnych na rzecz podmiotów publicznych. Współcześnie głównie w postaci podatków. Z tych środków są tworzone środki publiczne, które w drugim etapie są transferowane na rzecz bardzo różnych podmiotów np. wypłacane są wynagrodzenia pracowników administracji publicznej, finansowane szkoły publiczne, wypłacane stypendia uczniom i studentom, wypłacane emerytury i renty. System finansów publicznych można przyrównać do pompy ssąco-tłoczącej, z jednej strony zasysa środki z różnych podmiotów, a drugiej strony wypycha je w stronę innych podmiotówJ Redystrybucja środków pieniężnych jest związana z przenoszeniem wartości. Z przenoszeniem środków ze sfery produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej i przekazywaniem według różnych płaszczyzn np. w płaszczyźnie terytorialnej między różnymi regionami kraju, albo w płaszczyźnie podmiotowej między różnymi podmiotami.
3. funkcja stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna) – polega na tym, że za pomocą mechanizmów pobierania środków oraz ich wydatkowania można zachęcać bądź zniechęcać różne podmioty do określonych zdań. Podmiot publiczny stosuje pewne bodźce skierowane do rozmaitych podmiotów. Jeśli np. wprowadzamy ulgi podatkowe z tytułu eksportu towarów to zachęcamy do zwiększania eksportu, albo jeśli wprowadzamy ulgi „na dzieci” to prowadzimy politykę prorodzinną. Tak samo możemy działać po stronie dokonywania wydatków publicznych, jeśli np. udzielamy dotacji ze środków Unii na innowacyjne produkty to zachęcamy do wytwarzania takich produktów. Jeśli dopłacamy do oprocentowania kredytów bankowych, mieszkaniowych to działamy prorodzinnie. Ta funkcja finansów jest funkcją wtórną w stosunku do funkcji redystrybucyjnej.
4. funkcja kontrolna (informacyjna, sygnalizacyjna) – wyraża się w tym, że poprzez obserwację transferów środków publicznych, poprzez rejestrację wszystkich czynności związanych z gromadzeniem i podziałem tych środków uzyskujemy istotne informacje o stanie gospodarki państwa. Poinformowanym w pierwszej kolejności jest Minister Finansów. Jak wpływy majeją to wyraźnie widać, że gospodarka zwalnia. Podobnie dzieje się po stronie wydatkowej.
Funkcja kontrolna finansów publicznych tak jak funkcja stymulacyjna są funkcjami wtórnymi. Funkcja alokacyjna i redystrybucyjna są funkcjami pierwotnymi.
Historia finansów publicznych
Ludzie od zarania żyli w różnych zbiorowościach. Ich istnienie było zawsze wymuszane przez potrzeby zbiorowe.
W pewnym okresie czasu na pewnym etapie rozwoju pojawiło się państwo, jako szczególny sposób organizacji społeczeństwa. Istnienie tych różnych form organizacyjnych społeczeństwa wymuszało konieczność czerpania rozmaitych środków na rzecz tych form. Te środki można było pozyskiwać od własnego społeczeństwa bądź od społeczeństw obcych. Zanim pojawił się pieniądz i rozwinęła gospodarka towarowo-pieniężna świadczenia ponoszone na rzecz państwa i wcześniejszych form wspólnoty miały charakter świadczeń naturalnych, rzeczowych i osobistych. W postaci rzeczowej czyli np. określonych płodów. Osobiste-obrona plemienia.
Wraz z pojawieniem się pieniądza świadczenia naturalne zostały wyparte przez świadczenia pieniężne. One były znacznie bardziej wygodne.
Państwa niewolnicze, starożytne państwa greckie,Egipt,Rzym były państwami które pozyskiwały środki głównie od społeczeństw obcych od ludów podbitych. Środki otrzymywały z łupów wojennych, ładunków i eksploatacji ludów podbitych. Nakładano na przykład ogromne daniny.
Ta cecha –życie na koszt społeczeństw obcych, jest najbardziej charakterystyczną dla finansów tych państw. Ale z czasem te obce środki przestały wystarczać. Zaczęto się zatem zwracać w stronę własnego społeczeństwa. Stopniowo zaczęto wprowadzać obciążenia własnych obywateli. Początkowo zaczęto wprowadzać obciążenia od cudzoziemców, jak tłumaczono w zamian za opiekę. Potem zaczęto wprowadzać świadczenia dla własnych obywateli dobrowolne.Np. budowa okrętów na wyprawę wojenną albo organizacja igrzysk na własny koszt, piastowanie urzędów publicznych na własny koszt. Z czasem przestało to wystarczać. Zaczęto wprowadzać podatki.
Podatki-przymusowe świadczenia płacone przez własnych obywateli. Początkowo jako świadczenia nadzwyczajne ale z czasem jako zwyczajne. Pod koniec tej formacji społeczno-gospodarczej podatki stały się trwałym elementem systemu w starożytnym Rzymie.
W kolejnej formacji społeczno-gospodarczej w feudalizmie ma miejsce gospodarka naturalna, pieniądz i gospodarka pieniężna rozwinięte w państwach starożytnych zaniknęły. W państwach wczesnego średniowiecza świadczenia na rzecz państwa płyną z dwóch źródeł: z domen i z regaliów.
Domeny to ziemie należące bezpośrednio do monarchy. Na szczycie drabiny feudalnej stoi monarcha. To on jest utożsamiany z państwem.
Świadczenia naturalne, osobiste i rzeczowe. Dopiero pod koniec średniowiecza wraz z odrodzeniem się pieniądza z domen płyną świadczenia pieniężne. Głównie w postaci czynszów za dzierżawę.
Drugie źródło środków publicznych państw tamtego czasu to regalia(portowe,sądowe , drogowe).Regalia to wyłączne uprawnienia gospodarcze przysługujące monarsze panującemu. Np.regale drogowe-prawo Podboru opłaty za przejazd drogą.
Regale mennicze-prawo bicia monety przysługujące monarsze.
Regale solne-prawo sprzedaży soli przysługujące monarsze.
Pod koniec średniowiecza nastąpiło odrodzenie pieniądza i gospodarki pieniężnej. Świadczenia pieniężne zaczęły wypierać świadczenia naturalne. Monarcha wyzbył się dużej części domen, częściowo w drodze nadań w postaci immunitetu feudała. Inna część domen została wydzierżawiona. Pojawiły się w związku z tym czynsze dzierżawne. Odrodziły się podatki. Zwłaszcza podatki rzeczowe, np. w postaci podatków od gruntów. W państwach feudalnych zadania państwa koncentrowały się przede wszystkim wokół osoby monarchy. Ze środków publicznych utrzymywano monarchę i jego egzekutywę, urzędników królewskich. Duża część środków była także przeznaczana na wojsko.
Po formacji feudalnej pojawia się formacja kapitalistyczna. W jego ramach trzeba wskazać dwa zasadniczo różne okresy:
Okres kapitalizmu wolnorynkowego-na początku państwo wyzbywa się resztek domen i wyzbywa się manufaktur, przedsiębiorstw tworzonych w okresie tzw. merkantylizmu. W działalności gospodarczej dominuje kapitał prywatny. To od kapitału bierze się nazwa całej formacji. W tym czasie gospodarka jest w pełni gospodarką pieniężna. Wykształca się wielka doktryna ekonomiczna, liberalizm gospodarczy. Zgodnie z tą doktryną państwo nie ingeruje w żaden sposób w procesy gospodarcze. Pełni jedynie rolę stróża nocnego. Głównym instrumentem regulującym procesy gospodarcze jest rynek. Działa zasada wolnej konkurencji. W tym okresie głównym instrumentem za pomocą którego państwo czerpie środki są podatki. Mówi się o takim państwie że jest państwem podatkowym. To w tym okresie wykształca się instytucja budżetu. Państwo prowadzi działalność finansową za pośrednictwem budżetu. Zadania ówczesnego państwa są bardzo wąskie. Państwo zajmuje się głównie bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym, a więc policją, wymiarem sprawiedliwości i wojskiem. Zajmuje się głównie zadaniami administracyjnymi.
18.10.2011
Z czasem pojawiają się poważne zakłócenia w działaniu mechanizmu rynkowego . Pojawiają się często kryzysu gospodarcze a wraz z nimi liczne konflikty społeczne. Jednym ze źródeł tych konfliktów jest nierówny podział bogactwa. Istnienie obszarów nędzy i bogactwa. W wyniku tych turbulencji dochodzi do zasadniczej zmiany doktryn ekonomicznych. Zmienia się koncepcja społeczno-ekonomiczna. Rodzi się wielka nowa doktryna interwencjonizmu gospodarczego. Zasadniczej zmianie ulegają poglądy na rolę państwa w procesach gospodarczych. Zgodnie z tą doktryną państwo ma aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych. Ma interweniować w okresach kryzysu. Głównym zadaniem państwa jest zapewnienie równomiernego wzrostu gospodarczego. Nad to, państwo ma zapewnić spokój społeczny. Głównym instrumentem za pomocą którego państwo ma pełnić swoje zadania stają się finanse państwa, zwłaszcza budżet państwa. W okresach załamania gospodarczego, kryzysu gospodarczego, państwo winno aktywnie wspierać podmioty gospodarcze. Z jednej strony winno zmniejszać podatki, aby pozostawić podmiotom gospodarczym więcej środków niezbędnych do przeprowadzenia restrukturyzacji ich działalności, a z drugiej strony winno je wspierać różnymi wydatkami publicznymi (pożyczkami publicznymi). Tego typu działania powinny doprowadzić do wzrostu gospodarczego, ożywienia gospodarczego. Wówczas państwo winno zachować się w sposób przeciwny, powiększyć podatki, zmniejszyć wydatki publiczne, znieść pożyczki ze środków publicznych, i spłacić długi które pojawiają się nieuchronnie w okresie ingerencji gospodarczej.
Doktryna interwencjonizmu gospodarczego spowodowała daleko idące zmiany w finansach państwa. W budżetach państwowych pojawiły się obok wydatków administracyjnych, wydatki gospodarcze na interwencje gospodarcze, na wspomaganie prywatnych podmiotów gospodarczych, budowę infrastruktury, czy roboty publiczne.
Państwa zaczęły się zadłużać na ogromną skalę. Zaczęły rosnąć, w lawinowym tempie, długi publiczne. W latach powojennych zasadniczo inaczej kształtowała się działalność finansowa państw socjalistycznych. Dla państw tej formacji charakterystyczne były dwie cechy:
W państwach socjalistycznych dokonano nacjonalizacji, upaństwowiono działalność gospodarczą. Do jej prowadzenia powołano przedsiębiorstwa państwowe. Upaństwowiono także banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, ale także szkoły, jednostki kultury, jednostki ochrony zdrowia i wiele innych.
W państwach socjalistycznych podstawowym instrumentem zarządzającym przebiegiem procesów gospodarczych miały być plany. Miała to być gospodarka planowa. To w planach wyznaczano w sposób wiążący zadania do wykonania i przydzielano na ich realizację niezbędne środki. O tych planach mówiono, że są dyrektywne. Przestał działać rynek wraz z jego prawami. Ideolodzy tego systemu zakładali, że centralny planista jest w stanie zaplanować przebieg procesów gospodarczych, a nawet i społecznych. Ten system gospodarki planowej miał być bardziej efektywny niż oparty na rynku, na wolnej grze podmiotów gospodarczych. System rynkowy prowadził często, ich zdaniem, do marnotrawstwa ograniczonych zawsze zasobów: zasobów kapitału, zasobów ludzkich i ziemi.
W państwach socjalistycznych istniał rozbudowany system planów. Po pierwsze plany rzeczowe w postaci planu gospodarczego, a potem społeczno-gospodarczego oraz rozbudowany system planów finansowych. Obok budżetu państwa pojawiły się plany finansowe dotyczące działalności kredytowej banków, tzw. plany kasowe dotyczące przepływów gotówki w państwie, plany finansowe instytucji ubezpieczeniowych, czy plany finansowe przedsiębiorstw państwowych. W państwach socjalistycznych funkcjonował rozbudowany system finansowy państwa. Obok systemu budżetowego istniał system bankowo-kredytowy, system finansowy ubezpieczeń i system finansowy przedsiębiorstw państwowych.
W państwach socjalistycznych zasadniczej zmianie uległy dochody publiczne i wydatki publiczne. Dochody płynęły głównie w postaci świadczeń pieniężnych od przedsiębiorstw państwowych. Marginalne znaczenie miały podatki od ludności i tzw. gospodarki nieuspołecznionej. Niektórzy ideolodzy twierdzili wręcz, że w komunizmie to podatki całkowicie zanikną. Państwo miało czerpać środki głównie z własnej działalności gospodarczej, z przedsiębiorstw państwowych.
W państwach socjalistycznych istniały ogromne obciążenia pośrednie. Wynikały z tego, że państwo w sposób wiążący ustalało ceny dóbr, a więc towarów i usług oraz wysokość płac. Zaniżając wysokość płac i zawyżając wysokość cen powodowało, że w przedsiębiorstwach państwowych pojawiały się ogromne nadwyżki finansowe, a stąd były przejmowane w postaci świadczeń od przedsiębiorstw państwowych.
W państwach socjalistycznych, znacznemu rozszerzeniu uległy wydatki publiczne. Obok klasycznych wydatków administracyjnych, pojawiły się na ogromną skalę, wydatki gospodarcze, na przedsiębiorstwa państwowe. Pojawiły się także na szeroką skalę, różne wydatki socjalne: edukacyjne, zdrowotne, kulturalne itp.
W praktyce system gospodarki planowej okazał się jednak wysoce nieefektywny. Wbrew założeniom powodował ogromne marnotrawstwo środków. Z powodów przede wszystkim gospodarczych, nie wytrzy...
gosicka