innowacyjnosc_jako.pdf

Centrum Wiedzy

AIESEC Polska Komitet Lokalny SGH

Al. Niepodleglosci 162 PL 02-554 Warszawa, Poland

InnowacyjnoĻę jako Ņrdþo przewagi konkurencyjnej polskich

przedsiħbiorstw

z dn. 2003-11-10 prof. dr hab. Krystyna Poznaıska, Szkoþa Gþwna Handlowa

KonkurencyjnoĻę a innowacyjnoĻę przedsiħbiorstw

KonkurencyjnoĻę przedsiħbiorstw jest uwarunkowana wieloma czynnikami o charakterze zewnħtrznym i

wewnħtrznym. Do pierwszej grupy czynnikw moŇna zaliczyę np. politykħ paıstwa oraz innych instytucji

ĻciĻle zwiĢzanych z funkcjonowaniem przedsiħbiorstw, stan infrastruktury materialnej i intelektualnej,

relacje z kontrahentami i konkurentami. Druga grupa czynnikw obejmuje sposb zarzĢdzania,

posiadany kapitaþ obrotowy, nowoczesne techniki i technologie, jakoĻę wytwarzanych produktw .

Szczeglne miejsce wĻrd czynnikw warunkujĢcych konkurencyjnoĻę przedsiħbiorstw zajmujĢ

innowacje. DecydujĢ one nie tylko o tempie i kierunkach rozwoju gospodarczego, ale teŇ w znacznym

stopniu wyznaczajĢ formy i strukturħ miħdzynarodowej wspþpracy przedsiħbiorstw. SĢ zatem

czynnikiem determinujĢcym miħdzynarodowĢ konkurencyjnoĻę przedsiħbiorstw. Tempo i zakres

kreowania oraz wdraŇania innowacji decyduje obecnie o przewadze konkurencyjnej przedsiħbiorstw. Na

znaczenie innowacji jako Ņrdþa przewagi konkurencyjnej przedsiħbiorstw wskazujĢ autorzy wielu prac

teoretycznych, w tym m.in. J. Kay, G. Hamel, C. K. Prahalad, M. Porter, H. Simon i inni.

WĻrd koncepcji Ņrdeþ przewagi konkurencyjnej na szczeglnĢ uwagħ zasþugujĢ koncepcje J. Kaya i G.

Hamela, C. K. Prahalada. Wedþug J. KajÓa firma osiĢga sukces wtedy, jeŇeli prawidþowo rozpoznaje swoje

zdolnoĻci i wybierze rynek najlepiej do nich dostosowany. Natomiast do podstawowych Ņrdeþ przewagi

konkurencyjnej zaliczyþ on architekturħ, reputacjħ, innowacje i zasoby strategiczne. Innowacje mogĢ

dotyczyę produktu, technologii lub systemw organizacji i zarzĢdzania. Z punktu widzenia oryginalnoĻci

wyrŇniþ on innowacje oryginalne oraz imitacje. Pierwsze z nich sĢ Ņrdþem dþugotrwaþej przewagi

konkurencyjnej, natomiast imitacje pozwalajĢ na uzyskanie nietrwaþej przewagi. Choę innowacje

oryginalne stanowiĢ podstawħ przewagi konkurencyjnej, to naleŇy stwierdzię, Ňe czħsto trudno jĢ

zachowaę na wþasnoĻę. Istnieje wiele moŇliwoĻci naĻladownictwa, co sprawia, Ňe w wielu przypadkach

pionier danej innowacji nie osiĢga efektw rynkowych, lecz sĢ one udziaþem wielu firm .

Druga koncepcja Ņrdeþ przewagi konkurencyjnoĻci, opracowana przez G. Hamela i C. K. Prahalada,

zwraca uwagħ rwnieŇ na rolħ innowacji. Autorzy koncepcji twierdzĢ, iŇ wykreowanie w przedsiħbiorstwie

kluczowych kompetencji pozwala mu zdobyę dþugotrwaþĢ przewagħ konkurencyjnĢ. Nowatorskie

kompetencje przedsiħbiorstw inicjujĢ rozwj nowych branŇ oraz nowych rynkw zbytu. Tworzenie

kluczowych kompetencji rozpoczyna siħ z wyprzedzeniem 5-10 lat w stosunku do obecnych produktw i

technologii. ńrdþem kluczowych kompetencji sĢ nie tyle nowe technologie, co nowe koncepcje

zaspakajania potrzeb odbiorcw. Koncepcja ta zostaþa skierowana ku przyszþoĻci. Zakþada, iŇ roĻnie

tempo zmian spoþecznych powodujĢcych powstawanie nowych dziedzin, nowych potrzeb oraz gþħbokie

zmiany w sektorach tradycyjnych. Utrzymanie tradycyjnych reguþ gry nie zapewni przedsiħbiorstwu

sukcesu. W zwiĢzku z czym naleŇy dĢŇyę do pozycji lidera poprzez kreowanie nowych produktw i usþug

NaleŇy wiħc stwierdzię, iŇ zgodnie z przedstawionĢ koncepcjĢ, podstawĢ kreowania kluczowych

kompetencji przedsiħbiorstwa jest innowacyjnoĻę, wyraŇajĢca siħ w budowaniu okreĻlonych dziedzin

badaı, gromadzeniu projektw dla uzyskania mistrzostwa w produkcji i sprzedaŇy produktw, ktre dajĢ

firmie pozycjħ lidera rynkowego w dþugim okresie.

Na kluczowĢ rolħ innowacyjnoĻci wĻrd Ņrdeþ przewagi konkurencyjnej zwrciþ uwagħ rwnieŇ M.

Porter. Twierdzi on, Ňe firmy osiĢgajĢ przewagħ konkurencyjnĢ przez dziaþania innowacyjne. DĢŇĢ do

innowacji w jej najszerszym rozumieniu, zarwno w znaczeniu nowej techniki, jak i nowych sposobw

postħpowania. DostrzegajĢ nowĢ podstawħ konkurowania albo ulepszajĢ istniejĢce juŇ sposoby

konkurowania .

Z badaı przeprowadzonych przez H. Simona wynika, iŇ podstawĢ dziaþalnoĻci maþych i Ļrednich

przedsiħbiorstw niemieckich, ktre zdobyþy na czoþowĢ pozycjħ na rynku globalnym w sprzedaŇy

wyspecjalizowanych produktw, byþa strategia innowacyjna. H. Simon nazywa te przedsiħbiorstwa

nieznanymi mistrzami, twierdzĢc, Ňe niemal wszyscy osiĢgnħli przewdztwo na rynku, dziħki temu, Ňe w

ktrymĻ momencie stali siħ pionierami w jakimĻ istotnym aspekcie technologii, czy praktyki dziaþania na

swoim rynku. RzeczywiĻcie znaczna liczba rynkw nie istniaþa zanim nie zostaþy stworzone przez

innowatorw .

BiorĢc pod uwagħ powyŇsze koncepcje i wyniki badaı, moŇna przyjĢę innowacyjnoĻę za podstawħ

budowania przewagi konkurencyjnej przedsiħbiorstw. Znalazþo to odzwierciedlenie w wielu koncepcjach

strategii przedsiħbiorstwa. JednĢ z nich jest strategia wzrostu przedsiħbiorstwa opisana w macierzy H.I.

Ansoffa produkt-rynek. Zasadniczym warunkiem jej realizacji jest innowacyjnoĻę produktowa i

technologiczna. NaleŇy jednak zauwaŇyę, iŇ obecnie zwraca siħ coraz wiħkszĢ uwagħ na innowacje nie

zaliczane do innowacji technicznych, a wiħc na innowacje w systemie zarzĢdzania, w dziedzinie ochrony

Ļrodowiska, innowacje spoþeczne. Jak twierdzi P. Drucker innowacje tego typu wywierajĢ okreĻlony

wpþyw na szeroko pojħtĢ organizacjħ i mogĢ staę siħ integralnĢ czynnoĻciĢ utrzymujĢcĢ przy Ňyciu nowe

organizacje, gospodarkħ i spoþeczeıstwo. Sþusznie uwaŇa siħ, Ňe innowacyjnoĻę powinna staę siħ dzisiaj

gþwnĢ siþĢ kreatywnĢ kaŇdej organizacji, wpisanĢ na trwale w jej system zarzĢdzania i kulturħ. Taki jest

wymg efektywnego funkcjonowania przedsiħbiorstw w gospodarce rynkowej.

Po przedstawieniu powyŇszych zjawisk powstaje pytanie, czy tendencjħ wzrostu innowacyjnoĻci moŇna

potwierdzię w polskich przedsiħbiorstwach.

InnowacyjnoĻę polskich przedsiħbiorstw

Jak juŇ wspomniano, tempo i zakres kreowania oraz wdraŇania innowacji decyduje obecnie o

przewadze konkurencyjnej przedsiħbiorstw. RwnieŇ dla przedsiħbiorstw i gospodarki polskiej, innowacje

sĢ warunkiem koniecznym do uzyskania w przyszþoĻci korzystnej pozycji w gospodarce Ļwiatowej. Jest to

zagadnienie szczeglnie waŇne przed przystĢpieniem Polski do Unii Europejskiej, ktrej gospodarka

poziomem innowacyjnoĻci znacznie przewyŇsza gospodarkħ polskĢ.

Na znaczenie innowacji jako czynnika wzrostu konkurencyjnoĻci polskich przedsiħbiorstw wskazujĢ

autorzy wielu prac teoretycznych, jak teŇ wyniki badaı empirycznych. ĺwiadczĢ o tym m.in. wyniki

badania sondaŇowego przeprowadzonego przez IFGN SGH w 1999 roku wĻrd najwiħkszych

przedsiħbiorstw zrzeszonych w Klubie 500 . Celem tych badaı byþo stworzenie indeksu czynnikw

decydujĢcych o konkurencyjnoĻci polskich przedsiħbiorstw. W ankiecie zawarto pytanie dotyczĢce

okreĻlenia piħciu elementw decydujĢcych o konkurencyjnoĻci. Przeprowadzone badanie ujawniþo, iŇ

najwaŇniejszym czynnikiem konkurencyjnoĻci przedsiħbiorstwa jest jakoĻę. Za drugi co do waŇnoĻci

czynnik wpþywajĢcy na konkurencyjnoĻę uznano innowacje produktowe i inne innowacje dokonywane w

firmie. Do pozostaþych czynnikw konkurencyjnoĻci zaliczono czynniki o charakterze ekonomiczno-

finansowym (koszty, inwestycje, ceny) oraz konkurencjħ poprzez kadry menedŇerskie, doskonaþĢ

organizacjħ i zarzĢdzanie.

Podobne wnioski na temat czynnikw przewagi konkurencyjnej moŇna wysnuę z badaı prowadzonych

przez inne oĻrodki naukowe. Na podstawie badaı przeprowadzonych w 87 maþych przedsiħbiorstwach

prywatnych w latach 1998-1999, E. Maþecka stwierdza, iŇ dla wzmocnienia swojej pozycji konkurencyjnej

planujĢ one szereg dziaþaı, wĻrd ktrych najwaŇniejsze miejsce zajmuje wprowadzanie postħpu

technicznego, rozbudowa potencjaþu produkcyjnego i promocja produktw .

Mimo, iŇ w ĻwiadomoĻci przedsiħbiorstw polskich istnieje potrzeba ciĢgþego wprowadzania innowacji, to

jednak nie znajduje ona bezpoĻredniego przeþoŇenia na dziaþania praktyczne.

PorwnujĢc bowiem poziom innowacyjnoĻci polskiej gospodarki i przedsiħbiorstw, moŇna zauwaŇyę

znaczne dysproporcje w porwnaniu z krajami wysoko rozwiniħtymi. Relatywnie niski poziom

innowacyjnoĻci gospodarki i przedsiħbiorstw moŇna ilustrowaę biorĢc pod uwagħ informacje dotyczĢce

nakþadw na B+R, jak i efekty prac badawczo-rozwojowych, efekty produkcyjne i handlowe. W tym celu

stosowane sĢ m.in. takie wskaŅniki, jak udziaþ wydatkw na B+R w PKB, nakþady na innowacje w

przedsiħbiorstwach, liczba zgþoszeı patentowych, udziaþ produkcji sprzedanej nowych i

zmodernizowanych w produkcji sprzedanej w przemyĻle, i inne.

W latach 1995-1998 w Polsce wskaŅnik udziaþu nakþadw na B+R w PKB ksztaþtowaþ siħ na bardzo

niskim poziomie i nie przekraczaþ 0,73% (tabela 1). W najbardziej aktywnych w dziaþalnoĻci B+R krajach

Ļwiata, wartoĻę tego wskaŅnika ksztaþtowaþa siħ nastħpujĢco: w Japonii - 2,83%, w Szwecji - 3,59%, w

Korei - 2,79%. W 1998 roku liczba zgþoszeı patentowych patentowych przypadajĢca na 100 tys.

mieszkaıcw wynosiþa w Polsce 6 (dla porwnania w Niemczech 55, w Szwecji 47).

Tabela 1. Podstawowe wskaŅniki w dziaþalnoĻci B+R w Polsce w latach 1995-2000.

ńrdþo: Opracowano na podstawie Rocznika Statystycznego 1998, s. 292,295, 297; 1999, s. 320 i 324;

2000, s. 306, 310.

MoŇna rwnieŇ zauwaŇyę niekorzystnĢ strukturħ nakþadw na B+R. W Polsce wciĢŇ dominuje

finansowanie badaı z budŇetu, przy niewielkim udziaþe finansowania przedsiħbiorstw. W latach 1995-

2000 udziaþ Ļrodkw budŇetowych w finansowaniu B+R ksztaþtowaþ siħ na poziomie powyŇej 60%,

podczas gdy w krajach wysoko uprzemysþowionch zauawaŇa siħ istotny wzrost przedsiħbiorstw w

wydatkach na innowacje (tabela 2).

Tabela 2. Struktura nakþadw na dziaþalnoĻę B+R wedþug Ņrdeþ finansowania w latach 1995-2000 ( w

%).

ńrdþo: Rocznik Statystyczny 2000, GUS, Warszawa 2001, s.309.

RwnieŇ liczba zgþoszonych i udzielonych patentw w latach dziewiħędziesiĢtych ulegþa radykalnemu

zmniejszeniu. W latach 1990-1998 spadek ten ksztaþtowaþ siħ odpowiednio 41% i 71%. W tym okresie

nastĢpiþ jednak radykalny wzrost liczby wynalazkw zgþoszonych za granicĢ (o 1100%) (tabela 3).

Niestety wzrostowi temu towarzyszy spadek wskaŅnika patentw udzielonych (o 25%). Przy spadku

liczby krajowych patentw udzielonych w Polsce nie moŇe dziwię fakt znaczego wzrostu liczby

udzielonych patentw zagranicznych.

Tabela 3. Zgþoszone i udzielone patenty w Polsce i polskie za granicĢ.

ńrdþo: Opracowanie wþasne na podstawie Rocznika Statystycznego Przemysþu 1998, s. 243, 1999,

s.333, 2000, s. 318, 319.

oznaczenia: x- brak danych, *- 1998/1990

RwnieŇ kolejny wskaŅnik, ktry moŇna stosowaę do ilustracji innowacyjnoĻci gospodarki polskiej,

udziaþ eksportu i importu przemysþw wysokiej techniki w eksporcie i imporcie ogþem znacznie odbiegaþ

od wynikw osiĢganych przez kraje wysoko rozwiniħte. W 1997 roku wynosiþ on w Polsce 10,5% po

stronie importu i 2% po stronie eksportu. Dla porwnania wskaŅniki te ksztaþtowaþy siħ nastħpujĢco dla

Niemiec na poziomie 13% po stronie importu i 13% po stronie eksportu (dane z 1993 roku), dla Francji -

odpowiednio 13,3 i 15,4% (dane z 1994 roku ) .

Z analizy danych statystycznych oraz porwnaı miħdzynarodowych moŇna wyciĢgnĢę wniosek o

relatywnie niskim poziomie innowacyjnoĻci gospodarki polskiej. RwnieŇ niekorzystnie wyglĢda

porwnanie poziomu innowacyjnoĻci polskich przedsiħbiorstw z przedsiħbiorstwami krajw wysoko

rozwiniħtych. Z badaı innowacyjnoĻci przeprowadzonych przez GUS w 1997 roku wynika, iŇ tylko 37,6%

ogþu przedsiħbiorstw wprowadziþo innowacje techniczne. Analogiczny wskaŅnik dla krajw biorĢcych

udziaþ w programie CIS (Community Innovation Servey) ksztaþtowaþ siħ na poziomie 53% .

Z badaı prowadzonych przez GUS i inne oĻrodki wynika, iŇ w Polsce najmniej aktywne sĢ maþe

przedsiħbiorstwa. W latach 1994-1996 jedynie 16% tych przedsiħbiorstw wdraŇaþo innowacje (tabela 4 ).

Wiħkszy byþ odsetek przedsiħbiorstw, ktre deklarowaþy zamiar wprowadzania innowacji (20,0%), co

moŇe sugerowaę o oŇywieniu ich aktywnoĻci innowacyjnej. Bardziej aktywne byþy przedsiħbiorstwa

Ļrednie, ze 33% wskaŅnikiem innowacyjnoĻci i 35% wskaŅnikiem zamierzajĢcych wprowadzię innowacje.

NajwyŇszĢ aktywnoĻę innowacyjnĢ obserwowano w grupie duŇych przedsiħbiorstw (72,5% wskaŅnik

innowacyjnoĻci i 73% wskaŅnik przedsiħbiorstw zamierzajĢcych wprowadzię innowacje) .

Badania aktywnoĻci innowacyjnej prowadzonej przez GUS, jak teŇ inne oĻrodki, wskazujĢ na wyraŅnĢ

rozpiħtoĻę w stopniu aktywnoĻci innowacyjnej przedsiħbiorstw o rŇnej skali . Z badaı GUS, ktre moŇna

uznaę za najbardziej kompleksowe, wynika iŇ rozpiħtoĻę ta ksztaþtowaþa siħ na poziomie 1:2 (maþych

przedsiħbiorstw w stosunku do Ļrednich), 1 : 4,5 (maþych i duŇych) i 1: 5,5 (maþych i wielkich). Oznacza

to, w gospodarce polskiej w dalszym ciĢgu innowacyjne sĢ duŇe i wielkie przedsiħbiorstwa.

W krajach wysoko rozwiniħtych maþe przedsiħbiorstwa sĢ rwnieŇ mniej innowacyjne, jednakŇe

stosunek innowacyjnoĻci maþych i wielkich przedsiħbiorstw ksztaþtuje siħ jak 1:2. Oznacza to, Ňe

rozpiħtoĻę w aktywnoĻci maþych i duŇych przedsiħbiorstw jest znacznie mniejsza niŇ w gospodarce

polskiej.

RwnieŇ zaskakujĢcy jest niemal zupeþny brak zrŇnicowania poszczeglnych typw wdraŇanych

innowacji. Szczeglnie maþy byþ udziaþ innowacji organizacyjno-technicznych w stosunku do innowacji

technologicznych i produktowych, a przecieŇ lata 1994-1996 byþy okresem intensywnych zmian naszego

przemysþu. WĻrd wymienionych celw na pierwszym miejscu plasuje siħ wzrost lub utrzymanie udziaþu

w rynku ( ogþem 80%) (tabela 5 ). PrzyjmujĢc, Ňe jest to podstawowy cel przedsiħwziħę innowacyjnych,

to jednak na uwagħ zasþuguje brak wyraŅnego wyrŇnienia pozostaþych celw, np. poprawy jakoĻci

wyrobw, czy obniŇki kosztw.

Tabela 4. InnowacyjnoĻę przedsiħbiorstw w Polsce

ńrdþo: Opracowanie wþasne na podstawie danych GUS.

Tabela 5. Cele dziaþalnoĻci innowacyjnej uznane przez przedsiħbiorstwa za podstawowe

ńrdþo: Opracowano na podstawie danych GUS

ZdolnoĻę przedsiħbiorstw do realizacji i wdraŇania innowacji moŇna oceniaę biorĢc pod uwagħ ich

nakþady na B+R, ktre przedstawiono w tabeli 6.

Tabela 6. Nakþady na innowacje w przemyĻle (ceny bieŇĢce).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: