zrodla prawa pracy.pdf

Tadeusz Stręk

ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

I. Uwagi ogólne

1. Źródłem prawa są akty normatywne zawierające normy prawne ogólne, powszechnie

obowiązujące, wydane w przepisanej formie przez powołany do tego organ.

2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe

w dniu 2.04.1997 r. i przyjęta w referendum konstytucyjnym w dniu 25.05.1997 r. (ogło-

szona w Dz. U. Nr 78, poz. 483), zawiera pełny, przejrzysty i hierarchicznie spójny system

źródeł prawa. Ustawa zasadnicza w art. 87 rozróżnia następujące, powszechnie obowią-

zujące źródła prawa:

1) Konstytucję;

2) ratyfikowane umowy międzynarodowe;

3) ustawy;

4) rozporządzenia;

5) akty prawa miejscowego.

3. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji

stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Stosownie do postano-

wień Konstytucji praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo

sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Każdy ma prawo do bezpiecznych i

higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy

określa ustawa.

4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe (dwustronne lub wielostronne), po ich ogłosze-

niu w Dzienniku Ustaw RP, stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpo-

średnio stosowane, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Prakty-

ka wykształciła wiele nazw umów międzynarodowych, w szczególności umowami mię-

dzynarodowymi są: konwencja, traktat, porozumienie, układ.

W dniu 16 kwietnia 2003 r. został podpisany w Atenach Traktat między Państwami Człon-

kowskimi Unii Europejskiej (Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną

Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Repu-

bliką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Au-

strii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Kró-

lestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską,

Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską,

Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką doty-

czący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Re-

publiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypo-

spolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej tzw. Trak-

tat akcesyjny – traktat w sprawie warunków przystąpienia 10 nowych państw (w tym Pol-

ski) do Unii Europejskiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Eu-

ropejskiej (Dz. U. z 2004 r., Nr 90, poz. 864). Traktat ten w dniu 23.07.2003 r. został ratyfi-

Tadeusz Stręk, ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

kowany przez Prezydent RP (oświadczenie rządowe z dnia 21.04.2004 r. – Dz. U. Nr 90,

poz. 865) na podstawie zgody uchwalonej w referendum ogólnokrajowym w sprawie wy-

rażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej

do Unii Europejskiej, wyznaczonym na dzień 8 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 126, poz.

1170).

Konwencje uchwalane przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP) wywierają za-

sadniczy wpływ na ustawodawstwo prawa pracy. Członkiem Międzynarodowej Organiza-

cji Pracy z siedzibą w Genewie od samego początku jej działalności (od 1919 r.) jest Pol-

ska. MOP przyjęła około 200 konwencji, z których Polska ratyfikowała blisko połowę.

Przyjęte konwencje dotyczą głównie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy ko-

biet i młodocianych, zatrudnienia marynarzy oraz warunków pracy. Przykładowo można

wymienić:

1) Konwencję MOP Nr 14 dotyczącą odpoczynku tygodniowego w zakładach przemysło-

wych przyjętą w Genewie w dniu 17.11.1921 r. (Dz. U. z 1925 r. Nr 54, poz. 384);

2) Konwencję MOP Nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu, przyjętą w Ge-

newie w dniu 11.07.1947 r., która została ratyfikowana przez Polskę w dniu 19.04.1995 r.

(Dz. U. z 1997 r. Nr 72, poz. 450);

3) Konwencję MOP Nr 87 dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw związkowych,

przyjętą w San Francisco w dniu 9.07.1948 r. (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125);

4) Konwencję MOP Nr 100 dotyczącą jednakowego wynagrodzenia dla pracujących męż-

czyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości przyjętą w Genewie w dniu 29.06.1951 r. (Dz.

U. z 1955 r. Nr 38, poz. 238);

5) Konwencję MOP Nr 111 dotyczącą dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywa-

nia zawodu, przyjętą w Genewie w dniu 25.06.1958 r. (Dz. U. z 1961 r. Nr 42, poz. 218);

6) Konwencję MOP Nr 120 dotyczącą higieny w handlu i biurach przyjętą w Genewie

w dniu 8.07.1964 r. (Dz. U. z 1968 r. Nr 37, poz. 261);

7) Konwencję MOP Nr 127 dotyczącą ciężaru maksymalnego ładunków, dozwolonego

przy przenoszeniu przez jednego pracownika przyjętą w Genewie w dniu 28.06.1967 r.

(Dz. U. z 1973 r. Nr 25, poz. 142).

Należy podkreślić, że umowy międzynarodowe (w tym Konwencje MOP), ratyfikowane

przez Polskę przed 1997 r. na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepi-

sów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się za umowy ratyfikowane

za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, jeżeli z treści umów międzynarodowych wynika,

że dotyczą one kategorii spraw, które wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP.

5. Konstytucja RP w hierarchii źródeł prawa na pierwszym miejscu postawiła ratyfikowane,

za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, przez Prezydenta RP umowy międzynarodowe,

które mają pierwszeństwo przed ustawami, jeżeli postanowień ustaw nie da się pogodzić

z umową. Zgodnie z Konstytucją RP ratyfikacji podlegają tylko umowy międzynarodowe

dotyczące kategorii spraw wymienionych w art. 89 Konstytucji. Ponadto, jeżeli wynika to z

ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo

przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku

kolizji z ustawami (art. 91 ust 3 Konstytucji RP).

Tadeusz Stręk, ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

Zgodnie z Konstytucją RP Traktat akcesyjny podpisany w dniu 16 kwietnia 2003 r. w Ate-

nach jako ratyfikowana umowa międzynarodowa z dniem przystąpienia Polski do Unii

Europejskiej, tj. z dniem 1.05.2004 r. stał się częścią krajowego porządku prawnego i jest

bezpośrednio skuteczny w naszym porządku prawnym.

Należy podkreślić, że nieratyfikowane umowy międzynarodowe nie są źródłem prawa –

porównaj niżej zmieszczone orzeczenia SN z dnia 29.11.2000 r. o sygn. akt. I PKN

107/00.

6. Rozporządzenia wydawane są przez organy wskazane w Konstytucji RP na podstawie

szczegółowego upoważnienia (tzw. delegacji) zawartego w ustawie i w celu jej wykona-

nia. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres

spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upo-

ważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których

mowa wyżej, innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji).

7. Akty prawa miejscowego stanowione są przez organy samorządu terytorialnego oraz

terenowe organy administracji rządowej i obowiązują na obszarze działania organów, któ-

re je ustanowiły.

8. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów, zgodnie

z art. 93 ust. 1 i 2 Konstytucji RP nie są powszechnie obowiązującymi źródłami prawa —

mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi

wydającemu te akty.

9. Kodeks pracy jest „konstytucją pracowniczą” określającą prawa i obowiązki stron sto-

sunku pracy (pracowników i pracodawców) w zasadzie sposób całościowy i wyczerpują-

cy. Jest najważniejszym źródłem prawa pracy. Stosuje się go do wszystkich kategorii

pracowników; w sytuacji, gdy stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują

przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nie uregulowanym tymi

przepisami (art. 5 kp). Z art. 5 kp wynika, że kodeks pracy i przepisy wydane na jego

podstawie są przepisami ogólnymi (lex generalis), w stosunku do innych ustaw i aktów

wykonawczych należących do prawa pracy, które są przepisami szczególnymi (lex spe-

cialis) . Z zasady prawa rzymskiego (lex specialis derogat legi generali) wynika, że ustawa

szczególna uchyla stosowanie ustawy ogólnej (przepis szczególny ma pierwszeństwo

stosowania przed przepisami kodeksu pracy).

10. Prawo pracy jest gałęzią prawa, w której obowiązują nie tylko powszechnie obowiązu-

jące źródła prawa pracy określone w Konstytucji RP (w tym źródła prawa Unii Europej-

skiej), lecz także specyficzne źródła prawa pracy wewnątrzzakładowego, określone

w przepisach art. 9 kp. Przepisy te w sposób wyczerpujący określają źródła prawa pracy,

które można podzielić na źródła prawa pracy powszechnie obowiązujące oraz źródła

prawa pracy wewnątrzzakładowego.

11. Ustalenie źródeł prawa pracy ma decydujące znaczenie dla pracodawcy i pracowni-

ków, gdyż stanowią one podstawę indywidualnych uprawnień pracowniczych i podstawę

do zgłaszania przez nich indywidualnych roszczeń przed sądami pracy.

10. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych oraz zasady i tryb wydawania dzienni-

ków urzędowych określa ustawa z dnia 20.07.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych

i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 z późn. zm.), natomiast zasa-

dy i tryb zawierania, ratyfikowania, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiada-

nia i zmian zakresu obowiązywania umów międzynarodowych określa ustawa z dnia

Tadeusz Stręk, ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

14.04.2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443 z późn. zm.). Po-

nadto w Monitorze Polskim z dnia 14.05.2004 r. (M. P. Nr 20, poz. 359) ukazało się ogło-

szenie Prezesa rady Ministrów z dnia 11.05.2004 r. w sprawie stosowania prawa Unii Eu-

ropejskiej.

Ogłaszanie aktów normatywnych w oficjalnych organach publikacyjnych (promulgacyj-

nych) jest obowiązkowe i ma zasadnicze znaczenie dla kwestii znajomości i upowszech-

niania obowiązującego prawa. W polskim systemie prawnym istnieje domniemanie zna-

jomości obowiązującego prawa przez wszystkich (tzw. fikcja powszechnej znajomości

prawa), jeżeli prawo to zostało ogłoszone w przeznaczonym do tego celu organie publi-

kacyjnym. W związku z tym nadal aktualna jest zasada prawa rzymskiego ignorantia iuris

nocet (nieznajomość prawa szkodzi; nie usprawiedliwia).

Dzienniku Ustaw RP publikowane są w m. in. Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy

międzynarodowe, rozporządzenia oraz orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące

aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw. W Dzienniku Urzędowym RP

„Monitor Polski” ogłasza się m. in. uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady

Ministrów, wydane na podstawie ustawy, natomiast akty prawa miejscowego ogłaszane

są w wojewódzkich dziennikach urzędowych wydawanych przez wojewodę. Na każdym

numerze dziennika oznacza się dzień jego wydania. Dzień wydania jest dniem prawnego

ogłoszenia aktów zamieszczonych w numerze. Akty prawne ogłaszane w dziennikach

urzędowych wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba ze dany

akt normatywny określi dłuższy termin. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne

mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż 14 dni, a jeżeli ważny interes państwa

wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu i zasady demokratycznego państwa

prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogło-

szenia tego aktu normatywnego w dzienniku urzędowym. Przepisy te nie wyłączają moż-

liwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady de-

mokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. W tym ostatnim przy-

padku rzymska zasada nieretroakcji (lex retro non agit) zostaje z mocy woli ustawodawcy

wyłączona.

Akty prawne Unii Europejskiej podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Unii Euro-

pejskiej (Official Journal of the European Union) wydawanym przez Biuro Publikacji

wspólnot Europejskich, który wydawany jest w trzech seriach, tj.:

a) w serii L (legislacja) – zawiera akty prawne Wspólnot Europejskich, tj.:

- rozporządzenia;

- dyrektywy;

- decyzje;

- zalecenia;

- opinie;

b) w serii C (komunikaty, informacje i zawiadomienia)– zawiera istotne dokumenty

Unii Europejskiej jak np.:

- streszczenia wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu

Pierwszej Instancji;

- ogłoszenia o naborze do pracy w instytucjach Unii Europejskiej;

c) w serii S (suplement)– w szczególności zawiera:

Tadeusz Stręk, ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

- ogłoszenia publiczne dotyczące pracy, dostaw i usług wszystkich państw

członkowskich Unii Europejskiej.

Akty prawne drukowane są równolegle we wszystkich oficjalnych językach Unii Europej-

skiej (od 1.05.2004 r. również w języku polskim). Wszystkie wersje językowe (25 wersji) są

równorzędnymi tekstami urzędowymi aktów opublikowanych w Dzienniku Urzędowym UE

i tylko im przysługuje domniemanie autentyczności. W polskojęzycznej wersji wydawane

są bieżące wydania Dziennika Urzędowego UE (m. n. w dniu 1.05.2004 r. ukazał się w ję-

zyku polskim pierwszy Dziennik Urzędowy UE z serii L noszący Nr 168) oraz będzie wy-

dana specjalna polska edycja Dziennika Urzędowego UE obejmująca poszczególne tomy

akt Unii Europejskiej, które weszły w życie przed przystąpieniem Polski do Unii. Prace nad

wydaniem specjalnej edycji Dziennika Urzędowego UE w języku polskim (tłumaczenia

aktów) trwają w Biurze Oficjalnych Wydawnictw Wspólnot Europejskich w Luksemburgu.

Poszczególne tomy tej edycji mają się ukazać w najbliższych miesiącach. Oznacza to, że

na dzień dzisiejszy tylko niewielka część przepisów Unii Europejskiej jest dostępna w ję-

zyku polskim. W polskiej wersji językowej Dzienniki Urzędowe UE dostępne są w sprze-

daży oraz nieodpłatnie - do wglądu - w Regionalnych Centrach Informacji Europejskiej.

II. Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy

1. Powszechnie obowiązującymi źródłami prawa pracy, które obowiązują w zasadzie we

wszystkich zakładach pracy na obszarze RP są:

1) Konstytucja RP;

2) ustawy, tj. kodeks pracy i inne ustawy określających prawa i obowiązki pracow-

ników i pracodawców np.:

a) ustawa z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania

z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników

(Dz. U. Nr 90, poz. 844 z późn. zm.);

b) ustawa z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych (Tj.: Dz. U. z 2001

r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.);

c) ustawa z dnia 20.07.1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym

gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz.

310);

3) ratyfikowane przez Prezydenta RP umowy międzynarodowe określających pra-

wa i obowiązki pracowników i pracodawców np.:

a) Traktat akcesyjny podpisany w dniu 16 kwietnia 2003 r. w Atenach;

b) konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy.

4) rozporządzenia określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców,

tj. akty prawne wydane na podstawie upoważnienia zawartego w kodeksie pracy

(np. wydane na podstawie art. 237 15 § 1 kp rozporządzenie MPiPS z dnia

26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - Dz.

U. Nr 129, poz. 844 z późn. zm.) lub upoważnienia zawartego w innych ustawach

(np. wydane na podstawie art. 25 ust. 1 2 i art. 31 ust. 2 w/w ustawy o związkach

zawodowych rozporządzenie RM z dnia 11.06.1996 r. w spawie trybu udzielania

urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje

w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom

w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy – Dz. U. Nr 71, poz. 336).

Tadeusz Stręk, ŹRÓDŁA PRAWA PRACY

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: