Anna Zellma
Animacja społeczno-kulturalna młodzieży
poprzez edukację regionalną
W
spółcześnie pedagodzy coraz częściej zwracają uwagę na potrzebę nie tylko systematycznej edukacji szkolnej, ale i społeczno-kulturalnej animacji dzieci i młodzieży. Wskazują na konieczność wspomagania młodego pokolenia w dostrzeganiu wartości tkwiących w kulturze wysokiej, w rozbudzaniu potrzeb i nawyków z tym związanych oraz w nabywaniu umiejętności samodzielnego udziału w dobrach kulturowych za pomocą określonych form uczestnictwa. Wielu pedagogów realizację tego zadania postrzega w odpowiednich działaniach podejmowanych przez wszystkich nauczycieli – w ramach różnych zajęć szkolnych i pozaszkolnych, związanych z wymogiem korelacji interndyscyplinarnej. Również w założeniach programowych edukacji regionalnej wskazuje się na potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do samodzielnego poznawania regionalnego dziedzictwa kulturowego i podejmowania działalności społeczno-kulturalnej. Idea animacji społeczno-kulturalnej powinna zatem znaleźć swoje zastosowanie w edukacji regionalnej młodego pokolenia.
Podejmując analizy nad animacją społeczno-kulturalną rozpatrywaną z perspektywy edukacji regionalnej młodzieży, przedstawi się jedynie niektóre zagadnienia z zakresu tej szerokiej problematyki. Z tego względu wskaże się kolejno na: istotę animacji społeczno-kulturalnej młodzieży, teleologię animacji społeczno-kulturalnej w edukacji regionalnej, zadania nauczyciela w dziedzinie animowania młodzieży do aktywnego udziału w życiu społeczno-kulturalnym regionu, metodyczno-organizacyjne aspekty animacji społeczno-kulturalnej i jej znaczenie w życiu młodzieży.
Istota animacji społeczno-kulturalnej młodzieży
Animacja społeczno-kulturalna[1] – jako kategoria socjalizacyjna i kulturowa – jest terminem rozpatrywanym w perspektywie edukacji permanentnej, opartej na wartościach uniwersalnych, ogólnoludzkich, a zarazem swoistych dla różnych wspólnot regionalnych i jednostek do nich przynależących. Pedagodzy postrzegają ją w kontekście integrującej się Europy i wyzwań współczesnego świata. Akcentują konieczność łączenia problemów edukacji z szeroko rozumianą kulturą[2].
Pedagodzy najczęściej znaczenie animacji społeczno-kulturalnej wyprowadzają od słów łacińskich: anima – dusza i animo – ożywiać, tchnąć ducha. Interpretują ją i odnoszą do ożywiania czegoś, dawania życia czemuś, wprowadzania w ruch i ożywiania kogoś, zachęcania, pobudzania, skłaniania do działania[3]. W związku z tym animacja społeczno-kulturalna jest określana „...jako kierunek działania wśród ludzi i z ludźmi, mający na celu ułatwienie im udziału w bardziej aktywnym i twórczym życiu, jako proces ożywiania, pobudzania jednostek i grup do działania, jako sztuka poszukująca różnych metod czy też zespół metod edukacyjnych”[4]. Ma ona bezpośredni związek z charakterem współczesnego społeczeństwa. Różni się od pacy kulturalno-oświatowej, od upowszechniania kultury, usług kulturalnych i twórczości. W animacji społeczno-kulturalnej przyjmuje się, iż dane środowisko ma własne treści kulturowe. Są one intensyfikowane poprzez animację[5].
Animacja społeczno-kulturalna nie ma własnych wzorów zachowań. Zakłada bowiem, iż wzorce mają być kształtowane przez same animowane społeczności. Pobudza także społeczności, np. lokalne do samodzielnego zaspokajania określonych potrzeb. Animator umiejętnie pobudza aktywność osób i stymuluje ją. W związku z tym animacja społeczno-kulturalna nie jest twórczością, lecz jedynie formą aktywizacji zachowań twórczych w dziedzinie społecznej, kulturalnej, religijnej, edukacyjnej, sportowej, komunikowania społecznego i integracji[6].
Odnosząc powyższe określenie do młodzieży, należy zauważyć, iż animacja społeczno-kulturalna młodzieży polega na świadomym pobudzaniu młodzieży do działania, ożywianiu jej, zachęcaniu, dodawaniu bodźca do aktywnego udziału w życiu społeczno-kulturalnym, jak też na motywowaniu, stymulowaniu, inspirowaniu do twórczego działania w różnych płaszczyznach życia. Tak określona animacja jest pewnym bodźcem dla życia umysłowego, fizycznego i uczuciowego młodzieży zamieszkującej określony obszar celem zachęcania do podjęcia różnych działań, które przyczynią się do jej rozwoju, pozwolą młodzieży lepiej wyrazić siebie i dadzą poczucie przynależności do wspólnoty społeczno-kulturowej. Wychowawca pełniący rolę animatora jedynie umiejętnie pobudza i stymuluje aktywność społeczno-kulturalną młodzieży. Wspomaga też młode osoby w kształtowaniu postaw i relacji ze społecznością w poszukiwaniu coraz lepszych jakości życia oraz nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów międzyludzkich[7]. Animacja społeczno-kulturalna młodzieży koncentruje się więc nie tyle na przekazie gotowej wiedzy o kulturze elitarnej, co na kulturze własnej określonej grupy, do której młodzież przynależy z racji urodzenia czy/i zamieszkania. Nauczyciel animator zajmuje się rozwijaniem relacji w grupie albo między osobami, niezależnie do jakości tych relacji czy ich przedmiotu. Nie chce on nauczać o kulturze ani propagować jej nieprzemijających wartości, lecz dąży do tego, by każdy młody człowiek sam umiał je odkrywać i odnaleźć poprzez uświadomienie sobie, czym jest kultura związana z codzienną egzystencją, wyrażająca się w sposobie bycia, w codziennym życiu i obcowaniu z ludźmi. Umożliwia młodzieży odkrywanie wartości tkwiących w dziełach kultury oraz stwarza okazje, aby kultura ta rozwijała się, doskonaliła i stanowiła cel nadrzędny rozwoju młodych osób i zbiorowości[8].
W kontekście powyższych analiz można stwierdzić, iż animacja społeczno-kulturalna jest stymulowaniem takich sposobów życia młodzieży, uczestnictwa w kulturze, spędzania czasu wolnego, które uzdalniają młodzież do podejmowania działalności społeczno-kulturalnej, nacechowanej dobrowolnością wysiłku, świadomością celu, samodzielnością w zakresie podejmowanych działań związanych ze zdobywaniem wiedzy o kulturze społeczności lokalnej. Wymaga ona odpowiednich strategii postępowania dydaktyczno-wychowawczego nauczycieli-animatorów, ukierunkowanego na przygotowanie młodzieży do podejmowania działań innowacyjnych i autokreacyjnych.
Teleologia animacji społeczno-kulturalnej młodzieży
w edukacji regionalnej
Animacja społeczno-kulturalna młodzieży znajduje swoje ukonkretnienie poprzez przyjęte przez dane środowisko wychowawcze i animatorów własne treści kulturowe, np. z zakresu edukacji regionalnej. Intensyfikowanie tych treści jest jednym z podstawowych celów animacji społeczno-kulturalnej, w której akcentuje się wiadomości z zakresu regionalnego dziedzictwa kulturowego, umiejętności i sprawności praktyczne związane z aktywnym, a zarazem odpowiedzialnym uczestnictwem w społeczności lokalnej. W tym procesie animacji młodzież – poprzez samodzielne i dobrowolne uczenie się i działanie – nabywa szeroko rozumianą kulturę regionalną, a w jej obrębie określone wiadomości o dziedzictwie kulturowym regionu i umiejętności potrzebne do życia w małej ojczyźnie. Animacja społeczno-kulturalna młodzieży – w jej wymiarze regionalnym – wiąże się zatem z permanentnym zdobywaniem wiedzy o najbliższym środowisku oraz z kształtowaniem postaw społecznych i innowacyjnych młodych osób, ich kompetencji i zdolności autokreacyjnych. Zmierza do stwarzania przez nauczyciela sytuacji pobudzających młodzież do samodzielnego i dobrowolnego zdobywania wiedzy o kulturze regionu i związanych z tym umiejętności oraz do podejmowania działań, które tworzą lub mogą tworzyć specyficzne relacje w społeczeństwie lokalnym, np. między młodzieżą a środowiskiem naturalnym, młodzieżą a kulturą, młodzieżą a starszym pokoleniem. Chodzi tu o: aktywizowanie zachowań młodzieży opartych na istniejących w małej ojczyźnie wzorach, rozwój zainteresowań młodzieży kulturą regionalną, zaoferowanie młodzieży możliwości bycia aktywnym podmiotem własnego rozwoju i rozwoju swojej społeczności, wywoływanie u młodzieży chęci do podjęcia samodzielnej aktywności społeczno-kulturalnej w regionie i na rzecz wspólnoty lokalnej poprzez stymulację.
Teleologia animacji społeczno-kulturalnej młodzieży w zakresie edukacji regionalnej związana jest integralnie z podstawowymi celami tej kategorii edukacji, a więc z:
1) wyposażaniem ucznia w zasób wiedzy o własnym regionie;
2) wydobywaniem uniwersalnych wartości tkwiących w regionie;
3) wprowadzaniem ucznia w świat wartości środowiska;
4) kształtowaniem tożsamości pluralistycznej[9].
Dążenie do osiągnięcia wyżej wymienionych celów wymaga wspomagania młodzieży w permanentnej, a zarazem integralnym rozwoju osobowym, stosownie do ich predyspozycji intelektualnych, w którym znaczącą rolę spełniają procesy ukierunkowane na poznawanie i umiłowanie małej ojczyzny oraz kształtowanie tożsamości regionalnej[10].
Podejmowane przez młodzież formy aktywności w zakresie edukacji regionalnej służą rozwijaniu, doskonaleniu i wzbogacaniu własnej osobowości w kierunku osiągania dojrzałości ludzkiej. Mają pomagać młodzieży w lepszym poznawaniu wielowymiarowego dziedzictwa kulturowego, w rozszerzaniu wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny oraz wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową. Dzięki temu młodzież może tworzyć więzi z małą ojczyzną, rozwijać tożsamość regionalną i uświadamiać sobie różnorakie przynależności człowieka (np. do rodziny, szkoły, regionu, parafii). To z kolei stanowi podstawę do nabywania umiejętności aktywnego udziału w życiu regionu. Prowadzi też do ugruntowania poczucia tożsamości narodowej. Wymaga jednak stopniowego, a zarazem pogłębionego i permanentnego poznawania wartości tkwiących w kulturze regionalnej oraz zainteresowania aspektami kulturowymi[11].
Stymulując społeczno-kulturalną aktywność młodzieży w zakresie edukacji regionalnej, trzeba zwracać uwagę na treści związane z życiem kulturowym i społeczno-gospodarczym regionu oraz budzić w nich świadomość wzajemnego związku problematyki kulturowej i społecznej z gospodarczą i ekologiczną[12]. Tak ukierunkowana animacja służy rozwojowi intelektualnemu, emocjonalnemu i wolitywnemu, związanemu z procesem integralnego nauczania i wychowania. Może chronić młodzież przed: niewłaściwym pojmowaniem kultury regionalnej, hołdowaniem stereotypowi sprzeczności między dziedzictwem regionu a dziedzictwem narodowym, przed pejoratywnym rozumieniem tego, co ma wymiar lokalny. Wspomaga więc poczucie dumy z przynależności do danej wspólnoty lokalnej i stwarza warunki do samodzielnego działania na rzecz małej ojczyzny[13].
Uwzględniając wyżej wymienione cele animacji społeczno-kulturalnej młodzieży w zakresie edukacji regionalnej, trzeba pamiętać, iż podstawowym warunkiem tego procesu jest aktywność młodzieży w świadomym dążeniu do realizacji zamierzonego zadnia związanego z poznawaniem lub pogłębianiem regionalnego dziedzictwa kulturowego. Nie chodzi tu jedynie o jednorazowe działania. Proces tworzenia więzi z regionem zaczyna się i jest możliwy dzięki ciągłemu jego poznawaniu, odkrywaniu związku jego teraźniejszości z przeszłością oraz własnego udziału w łańcuchu pokoleniowym. Umożliwia włączenie młodzieży w działanie społeczności lokalnej, w rozwiązywanie jej problemów, przez co następuje proces przemiany sposobu myślenia młodych osób. Młodzież przestaje postrzegać wszystkie procesy i zjawiska społeczno-kulturowe przez pryzmat własnej osoby, a za punkt wyjścia przyjmuje potrzeby wspólnoty lokalnej, z którą się identyfikuje i traktuje ją jako grupę odniesienia. Stopniowo też podejmuje refleksję nad własnym zachowaniem i wartościami kulturowymi[14].
Zadania nauczyciela w animowaniu młodzieży
do aktywnego udziału
w życiu społeczno-kulturalnym regionu
Animacja społeczno-kulturalna młodzieży do aktywnego udziału w regionie nie jest możliwa bez odpowiednio dobranych działań nauczyciela. W związku z tym przed nauczycielem stają określone zadania. Powinien on przede wszystkim wnikliwie poznać istotę procesów animacji społeczno-kulturalnej oraz regionalne dziedzictwo kulturowe – jego płaszczyzny, wartości, jak również strukturę etniczną regionu, a następnie wydobyć istotne i interesujące dla młodzieży aspekty. Dysponując odpowiednią wiedzą z zakresu pedagogiki kultury i edukacji regionalnej, nauczyciel-animator powinien odznaczać się umiejętnością należytego powiązania wiadomości i umiejętności oraz skutecznego spożytkowania ich dla zaspokojenia twórczych, kulturalnych, komunikacyjnych i partycypacyjnych potrzeb młodzieży. Nieznajomość dziedzictwa kulturowego regionu może prowadzić do formułowania zadań, które nie motywują młodzieży do samokształcenia, lecz przeciwnie zniechęcają do dalszego, samodzielnego poznawania czy pogłębiania wiadomości z zakresu edukacji regionalnej[15].
Nie ulega wątpliwości, iż realizacja powyższego zadania stanowi jedynie podstawę do rzeczywistych działań nauczyciela, ukierunkowanych na świadome zachęcanie, wspomaganie i stymulowanie młodzieży do samodzielnego udziału w życiu społeczno-kulturowym regionu. Ich istota polega na stwarzaniu sytuacji skłaniających młodzież do efektywnego zdobywania wiedzy o małej ojczyźnie i umiejętności z tym związanych oraz na aktywizowaniu zachowań opartych na istniejących w regionie wzorcach. Nauczyciel – jako animator regionalnej kultury – koncentruje się na kulturze własnej wspólnoty lokalnej i stwarza okazje, aby kultura ta stanowiła cel nadrzędny rozwoju młodych osób i zbiorowości lokalnej. Zajmuje się także rozwijaniem relacji w grupie i między osobami. Nauczyciel-animator dąży do tego, aby każdy młody człowiek sam umiał odkryć nieprzemijające wartości regionalnego dziedzictwa kulturowego przez uświadomienie sobie, czym jest to dziedzictwo, wyrażające się w sposobie bycia, w codziennym życiu i obcowaniu z innymi osobami. Nie zajmuje się on twórczością, lecz dąży do stymulowania postawy twórczej wychowanków, która przejawia się w podstawach młodzieży wobec siebie, otoczenia, środowiska[16].
Zadaniem nauczyciela-animatora jest także dopełnianie wiedzy młodzieży o kulturze regionu, inicjowanie i organizowanie kreatywnych form aktywności kulturalnej, artystycznej, społecznej o charakterze regionalnym, podejmowanej przez młodzież w czasie wolnym oraz inicjatyw, przedsięwzięć i akcji kulturalnych. Ma on także inicjować nowe formy kontaktu młodzieży ze sztuką regionalną oraz umożliwiać aktywny odbiór różnych jej odmian, wspomagając młodzież w rozwoju estetycznym. W ten sposób nauczyciel-animator dopełnia nie tylko wiedzę młodzieży, ale także jej doświadczenia życiowe i przeżycia, rozbudza zainteresowania młodych osób, ukazuje nowe ideały i wzory życia, prowadzi dialog nad możliwościami i sposobami zachowywania oraz pomnażania wartości tkwiących w kulturze regionalnej[17].
Autentyczny nauczyciel–animator kreuje sytuacje sprzyjające wyzwalaniu ekspresji młodzieży, pobudzaniu jej inwencji i twórczej aktywności inspirowanej kulturą regionalną. Inicjuje okazje edukacyjne związane z regionalnym dziedzictwem kulturowym i stwarza możliwości sprzyjające wielostronnemu rozwojowi zdolności młodzieży. Do zadań nauczyciela należy wskazywanie młodzieży na korzyści płynące z wiedzy o kulturze regionu i wspomaganie w kształtowaniu przekonania o potrzebie samodzielnego pogłębiania wiadomości z zakresu edukacji regionalnej. Ważne, by prezentowane uczniom walory i uzasadnienia z tym związane były należycie rozumiane i akceptowane. Istnieje przy tym potrzeba kształtowania w toku zajęć lekcyjnych czy pozalekcyjnych takiej atmosfery pracy, która by sprzyjała wyzwalaniu wśród młodzieży zainteresowania zdobywanymi wiadomościami z zakresu edukacji regionalnej i utrwalaniu związanych z tym pożądanych wychowawczo postaw.
Animacja społeczno-kulturalna młodzieży poprzez edukację regionalną wymaga od nauczyciela działań ukierunkowanych na przygotowanie młodzieży do samokształcenia poprzez wyrobienie pozytywnych przyzwyczajeń, ukazywanie sposobów samodzielnego pozyskiwania informacji o regionie i odnajdywania w nim tych wartości, które należy chronić lub rozwijać oraz pobudzanie do poszukiwania i rozwijania indywidualnych form pracy umysłowej[18]. Potrzebne są do tego odpowiednio dobrane strategie animacji społeczno-kulturalnej dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych młodzieży.
Metodyczno-organizacyjne aspekty
animacji społeczno-kulturalnej młodzieży
Animacja społeczno-kulturalna młodzieży w zakresie edukacji regionalnej wymaga działań zintegrowanych z innymi elementami struktury wielostronnego kształcenia i ukierunkowanych na wspomaganie uczniów w samodzielnym zdobywaniu wiedzy. Na szczególną uwagę zasługują zarówno działania po-średnie, przygotowawcze jak i bezpośrednie, przygotowujące do podejmowania aktywności społeczno-kulturalnej w regionie.
W fazie przygotowawczej należy dokładnie sprecyzować cele podejmowanych działań animacyjnych w zakresie edukacji regionalnej. Nauczyciel–animator wybiera obszar działań edukacyjnych i przydziela poszczególnym oso-bom zadania do wykonania, uwzględniając zadania grupowe – możliwe jedynie do wykonania przez grupę młodzieży, np. w formie projektów oraz planuje sposoby prezentacji wyników i kontroli podjętych działań[19].
Ważna jest także taka organizacja zajęć lekcyjnych lub pozalekcyjnych, w toku których uczniowie mają możliwość aktywnego poznawania wiadomości o regionie i jego dziedzictwie kulturowym, kompleksowego spojrzenia na własny region, dostrzegania jego różnorodności, bogactwa i specyfiki oraz głębokiego przeżywania wartości kulturowych, jak też podejmowania samodzielnego działania na rzecz szkoły, osiedla, parafii, miejscowości Na szczególną uwagę zasługuje tworzenie ciągów edukacyjnych poszerzających obszary wiedzy i do-świadczenie życiowe młodzieży, rozpoczynających się od problemów i informacji dotyczących najbliższej okolicy poprzez dalsze miejsca regionu do innych obszarów kraju i Europy. Taka organizacja procesu wielostronnego kształcenia wymaga korelowania treści regionalnych z zagadnieniami z zakresu edukacji ekologicznej i europejskiej oraz zastosowania nowoczesnych metod nauczania – uczenia się, organizacji zajęć terenowych, jak również środków dydaktycznych, zwłaszcza multimedialnych.
Bezpośrednie sposoby animowania społeczno-kulturalnego młodzieży w zakresie edukacji regionalnej obejmują metody i techniki pracy umysłowej, które służą nabywaniu przez uczniów umiejętności efektywnego korzystania z różnych źródeł wiedzy o regionie, zapoznania ze skutecznymi metodami pracy umysłowej i wdrażania do ich zastosowania. Na szczególną uwagę nauczycieli–animatorów zasługuje stopniowe zaznajamianie młodzieży z warunkami i zasadami samodzielnego poznawania czy pogłębiania wiadomości o małej ojczyźnie. Można je realizować w toku zajęć szkolnych lub pozaszkolnych, np. w muzeum, skansenie, w bibliotece. Implikuje to potrzebę udzielania młodzieży niezbędnych informacji o sposobach pozyskiwania i opracowywania formacji dotyczących regionu. W praktyce edukacyjnej zaznajamianie to nauczyciel może realizować w formie objaśnień, instrukcji, konsultacji, dyskusji lub wskazywania lektur czy stron internetowych zawierających dane o regionie[20].
Udostępniany młodzieży poprzez edukację regionalną dorobek kultury charakterystycznej dla danej społeczności lokalnej stanowi podstawę własnej twórczości. W związku z tym istotnym elementem animacji społeczno-kulturalnej związanej z edukacją regionalną jest nie tylko szerzenie wśród młodzieży wartości regionalnego dziedzictwa kulturowego i ułatwienie dostępu do nich, ale także wspomaganie młodzieży w tworzeniu dóbr kulturowych poprzez naucz...
Agresst